ΧΛΩΡΙΔΑ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ / ΦΡΑΓΚΟΣΥΚΟ

Για τους πεζοπόρους στο ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ που προέρχονται από την περιοχή της ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ και ΘΡΑΚΗΣ συναντάμε ένα φυτό όμορφο, επιβλητικό και με περίεργους καρπούς που δεν γνωρίζουμε τίποτα για αυτό. Την ΦΡΑΓΚΟΣΥΚΙΑ. Ένα φυτό που είναι ιδιαίτερα γνωστό στους κατοίκους των νησιών του Αιγαίου. Εγώ το γνώρισα στα ταξίδια μου στην Μέση Ανατολή και μάλιστα πλήρωσα την άγνοια μου για αυτό το φυτό όταν προσπάθησα να απολαύσω τον καρπό του. Στα πλαίσια της γνωριμίας μας με το ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ νομίζω είναι αναγκαίο να γνωρίσουμε και την χλωρίδα αλλά και την πανίδα της Αθωνικής χερσονήσου που πραγματικά σε εκπλήσει. Σήμερα θα σας κάνουμε μία μικρή παρουσίαση της φραγκοσυκιάς που για πολλούς από εμάς είναι ένα τελείως άγνωστο φυτό και περπατώντας στο Άθωνα είναι καλό να το γνωρίσουμε για να μπορέσουμε να το θαυμάσουμε καλύτερα.

Η φραγκοσυκιά είναι είδος κάκτου που εξημερώθηκε και καλλιεργείται σε πολλές χώρες. Η επιστημονική της ονομασία είναι Οπουντία η ινδική συκή (Opuntia ficus-indica) και σε κάθε χώρα την γνωρίζουν με διαφορετικό όνομα. Στην Κύπρο την λένε παπουτσοσυκιά και προέρχεται από το Μεξικό. Καλλιεργείται σε άνυδρες και ημιάνυδρες περιοχές και λόγω του συγκεκριμένου χαρακτηριστικού της να αντέχει σε ξηρές περιοχές θεωρείται σημαντικό φυτό στον τομέα των γεωργικών οικονομιών των καλλιεργειών σε όλες τις άνυδρες χώρες.

Ας δούμε την επιστημονικής ταξινόμηση (στην επιστήμη της Βοτανολογίας):

• ΒΑΣΙΛΕΙΟ = ΦΥΤΑ
• ΣΥΝΟΜΟΤΑΞΙΑ = ΑΓΓΕΙΟΣΠΕΡΜΑ
• ΟΜΟΤΑΞΙΑ = ΔΙΚΟΤΥΛΗΔΟΝΑ
• ΥΦΟΜΟΤΑΞΙΑ = ΚΑΡΥΟΦΥΛΛΙΔΕΣ
• ΤΑΞΗ = ΚΑΡΥΟΦΥΛΛΩΔΗ
• ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ = ΚΑΚΤΙΔΕΣ
• ΓΕΝΟΣ = ΟΠΟΥΝΤΙΑ

ΕΠΙΣΗΜΗ ΟΝΟΜΑΣΙΑ: Οπουντία η ινδική συκή (Opuntia ficus-indica)

Φραγκοσυκιά στο ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ, συγκεκριμένα στο κελλί του ΑΓΙΟΥ ΝΗΦΩΝΑ.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Η φραγκοσυκιά είναι κακτοειδές φυτό, πολύκλαδο, το οποίο μπορεί να φτάσει σε ύψος μέχρι τα 3-5 μ. Δεν έχει κορμό και αποτελείται από σαρκώδη επίπεδα φύλλα με μορφή ελλειπτικού δίσκου, ενωμένα μεταξύ τους. Ο καρπός της φραγκοσυκιάς είναι το ΦΡΑΓΚΟΣΥΚΟ το οποίο είναι χρώματος κίτρινο πριν ωριμάσει και γίνεται ροδοκόκκινο όταν ωριμάσει. Πρόκειται για φρούτο με μικρά αγκαθάκια, σαν χνούδι, στην επιφάνειά του. Τα φραγκόσυκα αναπτύσσονται περιμετρικά στην άκρη των επίπεδων τμημάτων της φραγκοσυκιάς και έχουν βάρος 150-400 γραμμάρια. Τα άνθη της είναι κίτρινα, χωρίς μίσχο.

ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ

• fico d'India (Ινδικό σύκο) / ΙΤΑΛΙΑ
• σύκο βαρβαρίας
• κάκτος αχλάδι
• ασπόνδυλος κάκτος
• ficudinnia (αγκαθωτό αχλάδι) / ΣΙΚΕΛΙΑ
• nopal (νοπάλ) / ΜΕΞΙΚΟ & ο καρπός του  tuna (τούνα)
• φραγκόσυκο / ΕΛΛΑΔΑ
• παπουτσόσυκο / ΚΥΠΡΟΣ
• beles / ΑΙΘΙΟΠΙΑ
• fik deli (σύκο της θάλασσας) / ΑΛΒΑΝΙΑ
• sabra/ ΙΣΡΑΗΛ
• bajtra/ ΜΑΛΤΑ
• El Hindi / ΤΥΝΗΣΙΑ

ΑΝΑΠΤΥΞΗ - ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ

Το ΦΡΑΓΚΟΣΥΚΟ καλλιεργείται κυρίως για τον καρπό του  αλλά και ως χορταρικό nopales καθώς και για άλλες χρήσεις. Οι κάκτοι είναι μια πολύ καλή καλλιέργεια για τις ξηρές περιοχές, επειδή μετατρέπουν αποτελεσματικά το νερό σε βιομάζα. Το φραγκόσυκο είναι ο πιο διαδεδομένος κάκτος στην καλλιέργεια εξημερωμένων κάκτων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το Μεξικό. Στην αγροτική του οικονομία θεωρείται το φραγκόσυκο τόσο σημαντικό όσο το καλαμπόκι!! Άρα το φραγκόσυκο που βλέπουμε σε απρόσιτα σημεία στα νησιά και στο ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ σε άλλες χώρες καλλιεργείται όπως εμείς καλλιεργούμε τα καλαμπόκια και το σιτάρι.

Πως αναπαράγεται? Απελπιστικά εύκολα……. Οποιοδήποτε μέρος του φυτού βγάζει ρίζες, κάνοντας πολύ εύκολη την αναπαραγωγή του. Αυτό βέβαια δημιουργεί και πολλά προβλήματα αφού το φυτό ως εισβολέας σε ξένη περιοχή αναπτύσεται πολύ εύκολα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Αυστραλία. Στην Αυστραλία δημιουργήθηκαν προβλήματα από τη ραγδαία εξάπλωση του φυτού. Για την αντιμετώπισή του εισάχθηκε έντομο από την κεντρική Αμερική που περιόρισε σημαντικά την έκτασή του. Το φυτό εξαπλώθηκε σε πολλά μέρη της Αμερικής, την προ-Κολομβιανή εποχή, και από τον Κολόμβο, έχει εξαπλωθεί σε πολλά μέρη του κόσμου, κυρίως της Μεσογείου, όπου έχει εγκλιματιστεί . Η εξάπλωση αυτή στα πλοία, διευκολύνθηκε από την αξία των nopales, για την πρόληψη του σκορβούτου που μάστιζε τα πληρώματά τους.

ΧΡΗΣΕΙΣ

Ο καρπός περιέχει βιταμίνη C και ήταν μία από τις πρώτες θεραπείες για το σκορβούτο. Το κόκκινο χρώμα του χυμού οφείλεται στις βεταλαΐνες, (βετανίνη και ιντικαξανθίνη). Το φυτό περιέχει επίσης φλαβονοειδή. Άλλα συστατικά του πολτού του καρπού, είναι οι υδατάνθρακες (γλυκόζη, φρουκτόζη και άμυλο), πρωτεΐνες και ίνες πλούσιες σε πηκτίνη.

Έτσι καταρχήν ο καρπός του είναι πολύ χρήσιμος ως τρόφιμο. Ο καρπός του, το φραγκόσυκο καταναλώνεται ως φρούτο αλλά πριν το φάει κανείς θα πρέπει να το καθαρίσει προσεκτικά γιατί είναι γεμάτο μικροσκοπικά αγκάθια.

Οι μαρμελάδες και τα ζελέ που παράγονται από τον καρπό, μοιάζουν με αυτές που γίνονται από φράουλες και σύκα, τόσο στο χρώμα όσο και στη γεύση.

Οι Μεξικανοί χρησιμοποιούν το φραγκόσυκο για να κάνουν ένα αλκοολούχο ποτό που ονομάζεται colonche(κολόντσε).

Στο κέντρο της Σικελίας σε ένα μικρό χωριό που ονομάζεται Gagliano Castelferrato, παράγεται ένα λικέρ αρωματισμένο με φραγκόσυκο, με μια γεύση κάπως σαν ένα απεριτίφ, που ονομάζεται "Ficodi".

Στις αρχές της δεκαετίας του 1900, στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο καρπός της φραγκοσυκιάς, εισάγονταν από το Μεξικό και τις χώρες της Μεσογείου, για να ικανοποιήσει τον αυξανόμενο πληθυσμό των μεταναστών που έφταναν από την Ιταλία και την Ελλάδα. Ο καρπός έχασε τη δημοτικότητά του κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1950, αλλά έχει αυξήσει τη δημοτικότητά του από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, λόγω της εισροής των μεταναστών από το Μεξικό.

Πρόσφατα, οι μονάδες εκτροφής βοοειδών στις νοτιοδυτικές Ηνωμένες Πολιτείες, έχουν αρχίσει να καλλιεργούν το φραγκόσυκο ως μια νέα πηγή τροφής των βοοειδών των. Ο κάκτος καλλιεργείται τόσο ως ζωοτροφή όσο και ως περίφραξη. Τα βοοειδή αποφεύγουν τα αιχμηρά αγκάθια του κάκτου περίφραξης και δεν περιπλανώνται εκτός των ορίων που περικλείονται από αυτήν. Τα επιθέματα κάκτου με τα οποία τρέφονται τα βοοειδή έχουν το μειονέκτημα να είναι χαμηλά σε ξηρή ύλη και ακατέργαστη πρωτεΐνη, αλλά είναι χρήσιμα ως συμπλήρωμα σε συνθήκες ξηρασίας. Πέρα από την διατροφική αξία, η περιεκτικότητα σε υγρασία, ουσιαστικά εξαλείφει την ανάγκη για πότισμα των βοοειδών.

Οι Μεξικανοί τρώνε τους νεαρούς καρπούς  προτού σκληρύνουν τα αγκάθια με έναν ιδιαίτερο μαγειρικό τρόπο. Πιο συγκεκριμένα κόβονται σε λωρίδες, ξεφλουδισμένες ή όχι, τηγανίζονται με αυγά και σερβίρονται ως ένα απολαυστικό πρωινό. Έχουν την υφή και τη γεύση, όπως τα φασολάκια. Μπορούν να βράσουν, να χρησιμοποιηθούν ωμά αναμεμειγμένα με χυμό φρούτων, μαγειρεμένα στο τηγάνι (έχουν καλύτερη γεύση από το βρασμένο) και συχνά χρησιμοποιούνται ως δευτερεύον πιάτο, που συνοδεύει το κοτόπουλο ή προστίθενται σε tacos, μαζί με ψιλοκομμένο κρεμμύδι και το κόλιαντρο.

Στη Μάλτα, το λικέρ που ονομάζεται bajtra  είναι παρασκευασμένο από αυτόν τον καρπό, ο οποίος μπορεί να βρεθεί να φύεται αγρίως, ​​στα περισσότερα χωράφια. Στο νησί της Αγίας Ελένης, το φραγκόσυκο δίνει το όνομά του στο τοπικά αποσταγμένο λικέρ, Tungi Spirit.

Άλλες χρήσεις, το περιλαμβάνουν ως συστατικό στο adobe Η φραγκοσυκιά καλλιεργείται σε nopalries για να χρησιμεύσει ως ένα φυτό ξενιστής για τα έντομα κοχενίλης, τα οποία παράγουν τις επιθυμητές κόκκινες και μωβ βαφές, πρακτική που χρονολογείται από την προ-Κολομβιανή εποχή. Το φυτό θεωρείται επιβλαβές είδος, σε ορισμένα μέρη της Μεσογείου, λόγω της ικανότητάς του να εξαπλώνεται γρήγορα πέρα από τις ζώνες όπου αρχικά καλλιεργείτο. Τα υψηλά επίπεδα του σεληνίου που περιέχει είναι συγκρίσιμα με εκείνα που βρέθηκαν στα κραμβοειδή. Ο καρπός του εάν καταναλωθεί με τους σπόρους μπορεί να προκαλέσει δυσκοιλιότητα, ενώ γίνεται καθαρτικό εάν καταναλωθεί χωρίς τους σπόρους, Επίσης το γλίσχραμα από το φραγκόσυκο λειτουργεί ως ένας φυσικός, μη τοξικός διασπορέας πετρελαιοκηλίδων.

Το φυτό, χρησιμοποιείται συχνά ως φυτοφράκτης. Φράκτες από φραγκοσυκιές μπορούν να λειτουργήσουν αποτρεπτικά στην εξάπλωση δασικών πυρκαγιών διότι ο σαρκώδης κορμός περιέχει νερό και καίγεται δύσκολα.

Η πλέον εμπορικά χρήσιμη αξία του είναι σήμερα οι μεγάλοι, γλυκοί καρποί του, που στο Μεξικό ονομάζονται tunas (τούνας). Περιοχές με σημαντική αυξημένη καλλιέργεια φραγκόσυκου είναι στο Μεξικό, τη Μάλτα, την Ισπανία, τη Σικελία, τις ακτές της Νότιας Ιταλίας, την Αλβανία, τη Λιβύη, την Τυνησία, το Μαρόκο, την Αλγερία, το Λίβανο, τη Συρία, την Αίγυπτο, τη Σαουδική Αραβία, την Υεμένη, το Ισραήλ, τη Χιλή, τη Βραζιλία, την Τουρκία, την Ερυθραία και την Αιθιοπία. Ο κάκτος φύεται άγριος και καλλιεργούμενος φθάνει σε ύψος τα 4-5 μ.Στη Ναμίμπια, το φραγκόσυκο είναι ένα κοινό ανθεκτικό στην ξηρασία, κτηνοτροφικό φυτό.

Τα φυτό ανθίζει σε τρία ευδιάκριτα χρώματα: λευκό, κίτρινο και κόκκινο. Τα άνθη εμφανίζονται για πρώτη φορά στις αρχές Μαΐου, και από τις αρχές του καλοκαιριού στο βόρειο ημισφαίριο. Οι καρποί ωριμάζουν από τον Αύγουστο μέχρι τον Οκτώβριο. Οι καρποί συνήθως τρώγονται, αφού προηγουμένως αφαιρεθεί ο παχύς εξωτερικός τους φλοιός και μετά από την ψύξη τους για μερικές ώρες, σε ένα ψυγείο. Έχουν παρόμοια γεύση με ένα ζουμερό, γλυκό καρπούζι. Η έντονη κόκκινη ή κίτρινη σάρκα, περιέχει πολλούς μικρούς σκληρούς σπόρους που συνήθως καταπίνονται, αλλά θα πρέπει να αποφεύγεται από όσους έχουν προβλήματα πέψης σπόρων.

ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ – ΚΑΝΤΟ ΜΟΝΟΣ ΣΟΥ

Πολλαπλασιάζεται ευκολότατα με κομμάτια φύλλων. Κόβονται το φθινόπωρο τα φύλλα. Αφήνονται 3-4 μέρες σε μέρος αεριζόμενο για να στεγνώσουν και για να κλείσουν οι πληγές και φυτεύονται ευθείας στο χωράφι σε αποστάσεις 1X2.5 μ. Ανοίγουμε λάκκους ή χαντάκια κι εκεί χώνουμε τα φύλλα λοξά κατά τα 3/4. Ριζώνουν εύκολα. Από κάθε φύλλο σε ένα χρόνο γίνονται σε κανονική φυτεία 8-10 φύλλα. Σε νέα φυτεία γίνονται στο χρόνο 2-4 φύλλα. Όταν τα κομμένα φύλλα τυλιχτούν σε άχυρα, διατηρούνται πολλούς μήνες και μεταφέρονται σε μακρινές αποστάσεις. Αναπτύσσονται χωρίς πολλές φροντίδες. Αν γίνει και σχετική καλλιέργεια και περιποίηση, θεριεύουν. Μετά τα 4-5 χρόνια αρχίζουν να κόβονται και τα φύλλα για να δίνονται ως ζωοτροφή. Το κόψιμο γίνεται με μαχαίρι. Τα αγκάθια καίγονται με φλόγα πάνω στη φραγκοσυκιά ή στην αποθήκη. Κόβονται τα φύλλα σε κομμάτια και δίνονται στα ζώα. Ή αφήνουν τα ζώα να τα τρώνε στο χωράφι. Τα φύλλα διατηρούνται στην αποθήκη χωρίς δυσκολίες.

ΠΩΣ ΤΡΩΜΕ ΤΟΝ ΚΑΡΠΟ ΤΗΣ ΦΡΑΓΚΟΣΥΚΙΑΣ ΧΩΡΙΣ ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΟΥΣ

1. Ο σημαντικότερος κανόνας: δεν έχεις ποτέ επαφή σωματική ούτε με το φυτό ούτε με τον καρπό. Τα αγκάθια αν δεν τα προσέξεις θα μπουν παντού, στο δέρμα, στα ρούχα, δεν θα ησυχάζεις για καιρό.

2. Χρησιμοποιούμε ένα χοντρό πανί που μετά όμως πρέπει να το πετάξουμε. Το τυλίγω πολλές φορές και με αυτό κόβουμε τους καρπούς. Δεν θέλει πολλή δύναμη το κόψιμο του καρπού, το γυρνάς λίγο και κόβεται. Κόβουμε μόνο τα ώριμα γιατί τα πράσινα δεν έχουν καμία γεύση.

3. Στο καθάρισμα χρειάζεσαι δύο πιάτα, ένα πηρούνι και ένα μαχαίρι που κόβει καλά.

4. Παίρνεις με το πηρούνι ένα φραγκόσυκο, το τοποθετείς στο πρώτο πιάτο. Κόβεις τα δύο άκρα πρώτα. Μετά κάνεις μια τομή κατά μήκος του φρούτου με το μαχαίρι όχι πολύ βαθιά, να φτάνει μόνο μέχρι την πρώτη στρώση. Περνάς τη λεπίδα του μαχαιριού κάτω από τη φλούδα. Οδηγείς το μαχαίρι γύρω γύρω από τη σάρκα του φρούτου, κόβεις και αφαιρείς το εξωτερικό αγκαθωτό μέρος.

5. Βάζεις το καθαρισμένο φρούτο σε ένα άλλο πιάτο και τελείωσες.