ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΩΡΑ, Η ΩΡΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ

Όπως γνωρίζουμε οι περισσότεροι, η Αθωνική χερσόνησος έχει την δικιά της διαφορετική ώρα, που σημαίνει ότι η ώρα στην Ελλάδα είναι διαφορετική από την ώρα στο Άγιο Όρος.

Βέβαια κάποιοι θα μου πείτε ότι αυτό συμβαίνει σε όλο τον κόσμο, ότι κάθε χώρα έχει την δικιά της ώρα….και η απάντηση είναι ότι κάθε χώρα δεν έχει την δικιά της ώρα, αλλά έχει την ώρα ανάλογα με το γεωγραφικό μήκος στο οποίο βρίσκεται. Έτσι για παράδειγμα η Ελλάδα, η Αίγυπτος κλπ έχουν την ίδια ώρα αφού βρίσκονται στο ίδιο γεωγραφικό μήκος.

Τότε το ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ γιατί έχει διαφορετική ώρα από την υπόλοιπη Ελλάδα και μάλιστα με τόσο μεγάλη διαφορά?

Η απάντηση είναι γιατί ακολουθεί μία τελείως διαφορετική μέθοδο μέτρησης του χρόνου, ακολουθεί την βυζαντινή ώρα. Ας δούμε παρακάτω τι μπορέσαμε να συγκεντρώσουμε από το διαδίκτυο και από κάποια βιβλία που αναφέρονται σε αυτήν με ελάχιστες παραγράφους:

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΩΡΑ

Η βυζαντινή ώρα είναι μια παλιά μέθοδος μέτρησης του χρόνου που είναι τώρα πλέον σχεδόν εξαφανισμένη. Η αρχή μέτρησης της ώρα που ορίζει και την αρχή μίας μέρας, δηλαδή η ώρα 0:00:00 αρχίζει καθημερινά με το ηλιοβασίλεμα. Λόγω των εποχιακών διακυμάνσεων της διάρκειας μιας ημέρας (δηλαδή άλλη ώρα δύει ο ήλιος τον Ιούνιο και άλλη τον Δεκέμβριο), η ώρα μηδέν μπορεί να ποικίλει κατά αρκετές ώρες καθ' όλη τη διάρκεια του έτους. 

Σήμερα εφαρμόζεται σε πολύ λίγα μέρη, τέτοια είναι τα ορθόδοξα μοναστήρια του Αγίου Όρους και στο μοναστήρι της Ιεράς Λαύρας του Οσίου Σάββα του Ηγιασμένου στη Δυτική Όχθη.

Δηλαδή τα μεσάνυχτα στην βυζαντινή ώρα είναι στην χρονική στιγμή που δύει ο ήλιος, πιο απλά στο δικό μας απόγευμα.

Επειδή πολλούς θα τους έχουμε μπερδέψει με την βυζαντινή ώρα του Αγίου Όρους ας την ξαναπεριγράψουμε λίγο πιο παραστατικά. Το σημαντικότερο στο μέτρημα του χρόνου είναι πότε ξεκινάει η αρχή της εικοσιτετράωρης μέρας, πότε δηλαδή είναι δώδεκα το βράδυ, δηλαδή μεσάνυχτα που είναι και η αρχή της επόμενης μέρας. Στην βυζαντινή ώρα τα ρολόγια πρέπει κατά τη δύση του ηλίου (όλες τις εποχές του έτους) οι λεπτοδείκτες να δείχνουν 12 τα μεσάνυχτα ακριβώς και από εκεί και πέρα αρχίζει να μετρά η 1η ώρα της νυκτός, η 2η ώρα της νυκτός κ.ο.κ.

Δηλαδή η ώρα στο βυζαντινό σύστημα χρόνου ρυθμίζεται με βάση στην δύση του Ηλίου.

Αυτό ακολουθούν τα 19 μοναστήρια του ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ. Εδώ θα πείτε ότι «κάνεις λάθος τα μοναστήρια είναι είκοσι». Μην βιάζεστε, ακόμη και στην βυζαντινή ώρα των μοναστηριών του ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ υπάρχει εξαίρεση. Η εξαίρεση είναι η ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΙΒΗΡΩΝ στην Αθωνική χερσόνησο που ακολουθεί διαφορετική μέθοδο μέτρησης του χρόνου. Πιο συγκεκριμένα η Μονή Ιβήρων ακολουθεί το χαλδαϊκό σύστημα χρόνου. Σε αυτό η ώρα  ρυθμίζεται με βάση την ανατολή του ηλίου (χαλδαϊκό σύστημα), οπότε και αρχίζει να μετρά η πρώτη ώρα της ημέρας την χρονική στιγμή που ανατέλλει ο ήλιος. Στα περισσότερα μοναστήρια η ρύθμιση της ώρας γίνεται κάθε Σαββάτο βράδυ και ισχύει όλη την επόμενη εβδομάδα.

Η μέρα γενικά στο ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ διαιρείται σε τρία οκτάωρα, που είναι αφιερωμένα το καθένα στην προσευχή, την εργασία και την ανάπαυση. Ας δούμε το ωρολόγιο πρόγραμμα των μοναχών με βάση την δικιά μας ώρα:

Ο Όρθρος στις μονές ξεκινά καθημερινά στις 2.30 π.μ. και η Λειτουργία ολοκληρώνεται περίπου στις 6.30 τα ξημερώματα.

Η τράπεζα (το μεσημεριανό γεύμα) προσφέρεται στις 10 π.μ.

Στις 3.30 μ.μ. ξεκινά ο Εσπερινός και αμέσως μετά ακολουθεί η βραδινή τράπεζα (το δείπνο).

ΜΕΡΗ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΝΑΟΥ 2ο ΜΕΡΟΣ

Στην παρουσίαση για τα μέρη του ορθόδοξου ναού στην προηγούμενη ανάρτηση με την επωνυμία «ΜΕΡΗ ΤΩΝ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΝΑΩΝ 1^ο ΜΕΡΟΣ» σας παρουσιάσαμε σε συντομία τα τρία μέρη στα οποία είναι χωρισμένη μία ορθόδοξη εκκλησία. Θα ήταν μεγάλη παράλειψη να μην αναφερόμασταν και σε κάποια άλλα επιμέρους θέματα που έχουν σχέση με την χωροταξία της εκκλησίας και είναι εξίσου σημαντικά. Αυτά είναι ο αύλειος χώρος, η εικονογράφηση της εκκλησίας και η σημασιολογία των μερών του ναού. Όταν λέμε «αύλειος χώρος» πρόκειται για ένα επίσης σημαντικό τμήμα ενός ορθόδοξου ναού, που όμως δεν βρίσκεται εντός της εκκλησίας (για αυτό και δεν αναφέρεται ως μέρος της) αλλά έξω από αυτήν, και πιο συγκεκριμένα ο χώρος που την περιβάλει. Με τον όρο εικονογράφηση εννοούμε τις αγιογραφίες με τις οποίες είναι διακοσμημένη η εκκλησία, που δεν είναι όμως ένα απλό στοιχείο διακόσμησης αλλά πολλά περισσότερα πράγματα. Τέλος με την σημασιολογία εννοούμε τον συμβολισμό στην παράδοση και ιστορία που έχει το κάθε τι στο εσωτερικό της εκκλησίας. Ας τα δούμε λίγο πιο αναλυτικά:

ΑΥΛΕΙΟΣ ΧΩΡΟΣ

Ο αύλειος χώρος μπροστά και γύρω από το ναό έχει μεγάλη χρησιμότητα. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που πολλές ιερές τελετές γίνονται στο χώρο αυτό, όπως η τελετή της Αναστάσεως, η τελετή του Μεγάλου Αγιασμού των Θεοφανίων, η τελετή των ιερών εικόνων την Κυριακή της Ορθοδοξίας κ.α. 

Για τις τελετές αυτές υπάρχουν σε πολλούς ναούς μόνιμες σκεπασμένες εξέδρες καθώς και φιάλη για την τελετή του Μεγάλου Αγιασμού.

Στον αύλειο χώρο βρίσκεται και το κωδωνοστάσιο. 

Πρόκειται για τον ψηλό πύργο, που τις περισσότερες φορές είναι ενωμένος με το κτήριο του ναό. 

Οι καμπάνες καλούν τους πιστούς να προσέλθουν στην Εκκλησία. Έχουν πάρει την ονομασία τους από την Καμπανία, περιοχή της Ιταλίας, στην οποία πρωτοκατασκευάστηκαν. Συμβολίζουν δε τις σάλπιγγες των αγγέλων για εγρήγορση.

Οι ευρύχωροι και περιποιημένοι περίβολοι των ιερών ναών είναι επίσης τόποι συνάντησης και αναψυχής των ενοριτών. Αυτό είναι δείγμα ότι ο ναός παίζει ευρύτερο ρόλο στη ζωή των πιστών της ενορίας. Παλιότερα στα χωριά μας στον προαύλιο χώρο του ναού γινόταν τα ονομαστά πανηγύρια προς τιμήν του εορταζόμενου αγίου στον οποίο ήταν αφιερωμένος ο ναός.

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ

Εκτός από την αισθητική χρησιμότητά της για λόγους διακόσμησης η εικόνα στην Εκκλησία διαδραματίζει ένα σπουδαίο ποιμαντικό ρόλο. Μια λαϊκή ρήση λέει πως όσο αξίζει μια εικόνα δεν αξίζουν χίλιες λέξεις. Έτσι η χριστιανική ζωγραφική λειτουργεί στην Εκκλησία ως το βιβλίο των αγραμμάτων πιστών, σύμφωνα, με τον Ιωάννη τον Δαμασκηνό. Η υπέροχη βυζαντινή εικονογραφία με τις άπειρες αφαιρετικές της παραστάσεις, οδηγεί τον πιστό στη σφαίρα του υπεραισθητού και σε υψηλές θεωρήσεις. Οι βυζαντινοί ναοί είναι στολισμένοι από πλήθος εικονογραφικών παραστάσεων τις οποίες οι ειδικοί τις έχουν κατατάξει σε ομάδες, τις οποίες ονομάζουμε εικονογραφικούς κύκλους.

Οι εικονογραφικοί κύκλοι είναι:

α) Δογματικός κύκλος που περιλαμβάνει τις παραστάσεις:

1. Του Ιησού ως διδασκάλου στην κεντρική είσοδο του κυρίως ναού
2. Του Παντοκράτορα του τρούλου, ο οποίος περιστοιχίζεται από ουράνιες δυνάμεις
3. Των προφητών ανάμεσα στα παράθυρα του τυμπάνου του τρούλου, οι οποίοι ανήγγειλαν τον Ιησού ως Μεσσία
4. Των τεσσάρων Ευαγγελιστών στα σφαιρικά τρίγωνα του τρούλου, οι οποίοι διέδωσαν το λόγο του Χριστού
5. Της Πλατυτέρας στην κόγχη του ιερού ένθρονη με τον Ιησού βρέφος στην αγκαλιά Της, ως η γέφυρα που ένωσε τη γη με τον ουρανό
6. Της Αγίας Τριάδος με την συμβολική παράσταση της φιλοξενίας του Αβραάμ, πάνω στο ημικύκλιο του ιερού
7. Την Ετοιμασία του Θρόνου πάνω στον οποίο υπάρχει το Ευαγγέλιο και το ’γιο Πνεύμα ως περιστερά, κάτω από την Αγία Τριάδα, όπου συμβολίζεται η Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου.

β) Λειτουργικός κύκλος που περιλαμβάνει τις παραστάσεις στο χώρο του ιερού βήματος εικονίζονται:

1. Η Θεία Λειτουργία, την οποία τελούν άγγελοι στον ουρανό
2. Η Μετάληψη των Αποστόλων από το Χριστό
3. Οι μορφές των Μεγάλων Ιεραρχών, κάτω από την Πλατυτέρα στη κόγχη (Μ. Βασιλείου, Ι. Χρυσοστόμου, Γρηγορίου Θεολόγου, Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Μ. Αθανασίου κ.α.), οι οποίοι κρατούν λειτουργικά ειλητάρια.

γ) Ιστορικός κύκλος που περιλαμβάνει τις παραστάσεις στις καμάρες και στους τοίχους του κυρίως ναού ζωγραφίζονται παραστάσεις από την ιστορία της Εκκλησίας:

1. Σκηνές από τη ζωή του Χριστού, (Γέννηση, Βάπτιση, Σταύρωση, Ανάσταση, Ανάληψη), σκηνές θαυμάτων
2. Σκηνές από τη ζωή της Θεοτόκου, (Γέννηση, Εισόδια, Κοίμηση)
3. Σκηνές από τη ζωή των Αγίων, (μαρτύρια, θαύματα), κλπ.
4. Προσωπογραφίες Αγίων ανδρών (νότιος τοίχος) και γυναικών (βόρειος τοίχος). Σε αυτόν τον εικονογραφικό κύκλο ανήκουν και οι εικόνες του τέμπλου. Αριστερά της Ωραίας Πύλης εικονίζεται ο Δεσπότης Χριστός, περιβεβλημένος με όλη Του τη δόξα. Δεξιά της Ωραίας Πύλης εικονίζεται η Θεοτόκος με τον Κύριο στις άχραντες αγκάλες Της, η Οποία ως η στοργική μητέρα του κόσμου, δέεται για τους πιστούς. Δεξιά του Κυρίου εικονίζεται ο τίμιος Πρόδρομος. Δεξιά της Θεοτόκου ο τιμώμενος άγιος του ναού ή η παράσταση Δεσποτικής ή Θεομητορικής εορτής στην οποία είναι αφιρεωμένος ο ναός Στο πάνω μέρος του τέμπλου εικονίζονται σκηνές από την επίγεια ζωή του Κυρίου (Δωδεκάορτο) και οι μορφές των αποστόλων και άλλων επιφανών αγίων.

ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΑΟΥ

Όπως αναφέραμε και στην αρχή ο ναός επιτελεί ένα σημαντικότατο ρόλο στη ζωή της Εκκλησίας. Είναι γενικά πολύ στενά συνδεδεμένος με τη ζωή της Εκκλησίας. Εκτός από αυτό όμως η σημασία του ναού για τους πιστούς έχει και βαθύτερες συμβολικές προεκτάσεις. Η τεράστια σημασία που έχει για τη ζωή της Εκκλησίας έδωσε την αφορμή για σημαντικούς συμβολισμούς, χρήσιμους για την αναγωγή του πιστού σε υψηλές υπεραισθητές εμπειρίες.

Ο ορθόδοξος ναός είναι μια μικρογραφία του σύμπαντος κόσμου (ορατού και αοράτου). Ας δούμε τους συμβολισμούς που έχει κάθε σημείο του ορθόδοξου ναού λίγο πιο αναλυτικά:

ΤΡΟΥΛΟΣ

Ο τρούλος συμβολίζει τον ουρανό και για αυτό εικονίζεται σε αυτόν ο Παντοκράτωρ Χριστός, ως ο μόνος κυρίαρχος των πάντων, σε τεράστιο πλάνο, εκφράζοντας έτσι πληρότητά Του και την παρουσία Του σε ολόκληρο τον κόσμο. 

Μαζί Του στον ουρανό υπάρχουν οι άγγελοι, οι προφήτες, οι απόστολοι και οι άγιοι. Αυτοί αποτελούν το μέρος της Εκκλησίας του Χριστού, το οποίο απολαμβάνει τη θεία μακαριότητα, υμνεί ακατάπαυστα το Θεό και δέεται για το στρατευόμενο επί γης μέρος της Εκκλησίας. Τα κανδήλια και οι πολυέλαιοι συμβολίζουν τα άστρα του ουράνιου θόλου.

ΑΓΙΟ ΒΗΜΑ

Το άγιο Βήμα συμβολίζει τον Παράδεισο, μέσα στον οποίο τελείται ακατάπαυτα η ουράνια Θεία Λειτουργία, με λειτουργούς τους αγγέλους. Η αγία Τράπεζα συμβολίζει το Θρόνο του Εσφαγμένου Αρνίου. Οι ιερείς συμβολίζουν τους αγίους αγγέλους, τα λειτουργικά πνεύματα του Θεού, για αυτό θα πρέπει να είναι άμεμπτοι και άγιοι, όπως εκείνοι. Τα ιερά τους άμφια έχουν και αυτά το συμβολισμό τους. Η λαμπρότητα και η καθαρότητά τους συμβολίζουν την ιερατική χάρη, που είναι ενδεδυμένοι.

ΔΑΠΕΔΟ ΝΑΟΥ

Η γη συμβολίζεται από το δαπέδο του ναού. Εκεί στέκονται οι πιστοί, οι οποίοι απαρτίζουν την επί γης στρατευόμενη Ε

κκλησία και ατενίζουν τον ουρανό (βλέποντας τον θόλο), τον Παράδεισο (βλέποντας το ιερό βήμα) και τους εικονιζόμενος αγίους. Εκεί ενώνονται με το άλλο μέρος της Εκκλησίας τη θριαμβεύουσα. Ζητούν από αυτή συμπαράσταση και δύναμη για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες της ζωής και να ολοκληρώσουν με επιτυχία το δρόμο του επίγειου βίου. Μέσω των ιερών μυστηρίων προγεύονται τα μέλλοντα ουράνια αγαθά.

ΜΕΡΗ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΝΑΟΥ 1ο ΜΕΡΟΣ

Αλήθεια πόσοι από εμάς έχουν μπει σε ορθόδοξο ναό και αναρωτήθηκαν για την χωροταξική του οργάνωση, όχι δηλαδή για τον αρχιτεκτονικό του ρυθμό αλλά για το πως είναι οργανωμένος, εάν και σε ποια τμήματα χωρίζεται…. Η απάντηση είναι ότι τίποτα δεν είναι τυχαίο, οι ορθόδοξοι ναοί μέσα από το πέρασμα των αιώνων άρχισαν να οργανώνονται και να χωρίζονται σε κάποια μέρη που είναι κοινά για όλο τον ορθόδοξο κόσμο. Αυτό είναι το θέμα που θα αναλύσουμε στην σημερινή ανάρτηση, το πώς δηλαδή χωρίζονται σε μέρη οι ναοί.

Οι ορθόδοξοι ναοί χωρίζονται σε τρία μέρη:

1. Τον νάρθηκα ή πρόναο
2. Τον κυρίως ναό
3. Το Ιερό Βήμα ή Άγιο Βήμα

Ο χριστιανικός ναός παραμένει, ως προς την εσωτερική του δομή, ουσιαστικά, ο ίδιος από τα αρχαία χρόνια ως σήμερα. Η εσωτερική διάκριση σε τρία μέρη, δηλαδή τον νάρθηκα, τον κυρίως ναό και το ιερό Βήμα είναι βασικό στοιχείο σε όλους τους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς ναοδομίας, προφανώς από επίδραση του ιουδαϊκού ναού, ο οποίος χωρίζονταν και αυτός σε τρία μέρη. Αφότου βεβαίως επεκράτησε στην Ορθόδοξη Ανατολή ο τέλειος σταυροειδής ναός, δηλαδή ο βυζαντινός ρυθμός, παγιώθηκαν σχεδόν όλα τα στοιχεία στον χριστιανικό ναό, όπως για παράδειγμα τα μέρη του ναού, η θέση των διαφόρων αντικειμένων, οι εικονογραφικοί κύκλοι και άλλα..

ΝΑΡΘΗΚΑΣ ή ΠΡΟΝΑΟΣ

Ο Νάρθηκας ή Πρόναος βρίσκεται στο δυτικό άκρο της ορθόδοξης εκκλησία. Είναι το μέρος που στην αρχαία Εκκλησία στέκονταν οι κατηχούμενοι και οι μετανοούντες πιστοί. Η πρωτοτυπία του νάρθηκα ξεκίνησε από το χώρο των Ελληνικών Βασιλικών του 5ου κυρίως αιώνα και γενικεύθηκε στον μεσογειακό χώρο τον 6ο αιώνα. Η ονομασία ίσως να προέρχεται από την ομοιότητα του σχήματος προς το φυτό νάρθηκα. Δεν αποκλείεται επίσης να έχει σχέση προς τους νάρθηκες, στενόμακρα δηλαδή κιβωτίδια, που κατασκευάζονταν από τον κορμό του φυτού και χρησίμευαν για τη φύλαξη φαρμάκων ή μύρων. Απὸ το αίθριο προχωρούμε στον νάρθηκα. Πρόκειται για έναν στενόμακρο χώρο κατὰ μήκος της εἰσόδου του ναού. 

Η είσοδος στο νάρθηκα γινόταν παλαιότερα από πλάγιες πόρτες, επειδὴ οι πιστοὶ δεν έπρεπε να βλέπουν απ᾿ ευθείας τα τελούμενα στο Ιερὸ Βήμα που βρισκόταν απέναντι. Σήμερα που δεν υπάρχουν ενήλικοι κατηχούμενοι ο χώρος αυτός χρησιμεύει για να στήνονται τα παγκάρια του ναού, στα οποία πωλούνται λαμπάδες, βιβλία, αφιερώματα κλπ. Εκεί στέκονται οι επίτροποι, ο νεωκόρος και οι άλλοι εργαζόμενοι στο ναό. Ο νάρθηκας επικοινωνεί με τον κυρίως ναό με μια ευρύχωρη θύρα και σε πολλές περιπτώσεις με άλλες δύο μικρότερες πλαϊνές. Η έξοδος προς τον αύλειο χώρο γίνεται με μεγάλη κεντρική θύρα. Στον Νάρθηκα ή Πρόναο παλιότερα στέκονταν οι κατηχούμενοι, όσοι δηλαδή δεν είχαν ακόμα βαπτιστεί, αλλά παρακολουθούσαν μαθήματα κατήχησης. Σήμερα στον νάρθηκα βρίσκονται τα προσκυνητάρια και τα μανουάλια με τα κεριά. Στους μεγάλους ναοὺς ο νάρθηκας είχε συνήθως δύο ορόφους. Στον δεύτερο όροφο βρισκόταν ὁ γυναικωνίτης. Ένα τριπλὸ άνοιγμα, το τρίβηλο, ένωνε το νάρθηκα με τον κυρίως ναό.

ΚΥΡΙΩΣ ΝΑΟΣ

Στον Κυρίως Ναό στέκονται οι πιστοί. Είναι ο χώρος που παραμένουν κατά τη διάρκεια των ιερών ακολουθιών. Είναι ο μεγαλύτερος από τους τρεις χώρους του ναού. Χωρίζεται με κιονοστοιχίες σε κλίτη, τμήματα δηλαδή, τα οποία είναι παράλληλα προς τον κατὰ μήκος άξονα του ναού. Οι κιονοστοιχίες δίνουν μία ρυθμικὴ διάταξη και τονίζουν το βάθος. Συμβολίζουν τους Αποστόλους, τους Προφήτες, τους Αγίους ως στηρίγματα της εκκλησίας. Τα κλίτη είναι πάντοτε σε μονὸ αριθμό, απὸ 1 έως 9. Τὸ μεσαίο κλίτος ἔχει μεγαλύτερο πλάτος καὶ ὕψος καὶ φωτίζεται περισσότερο. Ο κύριος ναὸς είναι σύμβολο του ορατού ουρανού και του Παραδείσου. Από τα ιδιαίτερα μέρη του είναι ἡ οροφὴ που συμβολίζει τον ουρανὸ και το δάπεδο τη γη. Τα κανδήλια και οι πολυέλαιοι ἀλληγοροῦν τούς αστέρες.

Μπροστά από το ιερό Βήμα, χαμηλότερα κατά δύο ή τρία σκαλοπάτια, βρίσκεται ο σολέας. Ο σολέας, είναι το υπερυψωμένο τμήμα μπροστά από το Ιερό Βήμα, στο οποίο ο ιερέας γίνεται θεατός από τους πιστούς. Σε αρκετούς ναούς  χωρίζεται από τον υπόλοιπο ναό με κάγκελα. Είναι ο χώρος εκείνος στον οποίο τελούνται τα μυστήρια και οι διάφορες τελετές. Για λόγους ευταξίας εμποδίζονται οι πιστοί να στέκονται στο χώρο αυτό. Στα βυζαντινά χρόνια ονομάζονταν Βήμα των Αναγνωστών, διότι από εκεί διαβάζονταν τα αναγνώσματα των ιερών ακολουθιών από τον αναγνώστη. Επίσης στο μεγαλύτερο μέρος του Κυρίως Ναού υπάρχουν καθίσματα. Σύμφωνα με την παράδοση της Εκκλησίας στην αριστερή πλευρά κάθονται οι γυναίκες και στην δεξιά πλευρά οι άνδρες. Σε πολλούς ναούς υπάρχει ο γυναικωνίτης, ένας εξώστης πάνω από τον νάρθηκα και τα πλάγια κλίτη, όπου συνήθως στέκονται γυναίκες και παιδιά.

Στο νότιο μέρος του σολέα βρίσκεται ο δεσποτικός θρόνος. Πιο συγκεκριμένα το δεσποτικό βρίσκεται στα δεξιά του Κυρίως Ναού και είναι ο θρόνος του επισκόπου. Στην τιμητική αυτή θέση στέκεται ο επίσκοπος. Πίσω του εικονίζεται ο Δεσπότης Χριστός για να θυμίζει την αδιάκοπη παρουσία Του στην Εκκλησία. Είναι κατασκευασμένος από ξύλο ή μάρμαρο και φέρει θαυμάσια γλυπτική διακόσμηση. Στους πρώτους ναούς ο θρόνος αυτός βρισκόταν μέσα στο Ιερό και ήταν το κάθισμα του αυτοκράτορα ή του τοπικού άρχοντα, που έφερε τον τίτλο «δεσπότης». Δεσπότης βγαίνει από το ρήμα δεσπόζω που σημαίνει είμαι κύριος, έχω την εξουσία. Ο επίσκοπος Μεδιολάνων Αμβρόσιος επέβαλε στον αυτοκράτορα Θεοδόσιο τον 4^ος αιώνα να βγάλει τον θρόνο έξω από το Ιερό. Τοποθετήθηκε στα δεξιά και, απέναντί του, υπήρχε ο θρόνος του πατριάρχη ή του επισκόπου. Για αυτό και οι ψάλτες στον πολυχρονισμό έλεγαν: «Τον Δεσπότην (πολιτικό άρχοντα) και Αρχιερέα (εκκλησιαστικό άρχοντα) ημών, Κύριε φύλαττε» και στο δημοτικό τραγούδι:  ψάλλει δεξιά ο βασιλιάς, ζερβά ο πατριάρχης. Μετά την άλωση της Πόλης στον Πατριάρχη αποδόθηκαν τα αυτοκρατορικά σύμβολα και οι τίτλοι, μεταξύ των οποίων κι αυτός του «Δεσπότη».

Στο αριστερό μέρος του σολέα, δηλαδή απέναντι από το Δεσποτικό ή έξω από αυτόν βρίσκεται ο άμβωνας, που σημαίνει ύψωμα, εκ του αναβαίνω. Ο άμβωνας είναι ένα υπερυψωμένο βήμα, που κοσμείται από το ομοίωμα ενός περιστεριού, που συμβολίζει το Άγιο Πνεύμα. Από εκεί διαβάζεται το ιερό Ευαγγέλιο από τον διάκονο και κηρύσσεται ο θείος λόγος από το ιεροκήρυκα. Ο άμβωνας συμβολίζει τον τάφο του Χριστού και ο διάκονος τον άγγελο της Αναστάσεως. Φέρει παραστάσεις των ιερών Ευαγγελιστών και υπάρχει ανάγλυφο περιστέρι, πάνω στο οποίο τοποθετείται το ιερό Ευαγγέλιο και συμβολίζει το Άγιο Πνεύμα. Εκεί ανεβαίνει κάποιος κληρικός για να διαβάσει το ευαγγέλιο και να κηρύξει τον λόγο του Θεού.

Δεξιά και αριστερά, έξω από τον σολέα, είναι τοποθετημένα τα αναλόγια για τους ιεροψάλτες. Τα αναλόγια, είναι βήματα όπου στέκονται οι χοροί των ιεροψαλτών και ψάλλουν. Πολύ συχνά τα αναλόγια τα συναντάμε και έξω του σολέα μπροστά στη βόρεια και νότια πύλη του ιερού Βήματος. Τα αναλόγια είναι επικλινή έπιπλα στα οποία τοποθετούνται τα ιερά βιβλία που περιέχουν τις διάφορες ακολουθίες. Τα βιβλία που χρησιμοποιούνται είναι η Παρακλητική, τα Μηναία, το Τριώδιο, το Πεντηκοστάριο, το Ωρολόγιο, το Ψαλτήριο, το Τυπικό κ.α.

Στο μπροστινό μέρος του σολέα βρίσκονται τα μεγάλα μανουάλια, τα οποία μαζί με τα κανδύλια του τέμπλου, εκτός από το φως που εκπέμπουν, συμβολίζουν το νοητό φως του Χριστού, το οποίο “φαίνει πάσι”. Το ίδιο και οι πολυέλαιοι οι οποίοι κρέμονται από την οροφή και συμβολίζουν το φως του Χριστού και τον φωτισμό του Αγίου Πνεύματος, που κατέρχεται από τον ουρανό.

Στη νότια πλευρά του ναού βρίσκονται τα καθίσματα των ανδρών πιστών και στη βόρεια πλευρά τα καθίσματα των γυναικών πιστών. Εκτός από τα καθίσματα σε αρκετούς ναούς υπάρχουν και τα στασίδια. Στασίδια είναι τα καθίσματα που βρίσκονται περιμετρικά στους τοίχους του ναού, για να κάθονται οι πιστοί σε κάποια χρονικά σημεία των ιερών ακολουθιών. Τα καθίσματα και κυρίως τα στασίδια, που είναι ενωμένα με τους πλαϊνούς τοίχους συμβολίζουν τον τάφο του κάθε πιστού, μέσα από τον οποίο θα αναστηθεί εν Χριστώ κατά τη Δευτέρα Παρουσία.  Το χώρισμα μεταξύ του Κυρίως Ναού από το Ιερό, όπου βρίσκονται οι εικόνες, είναι το τέμπλο. 

Αυτό είναι μαρμάρινο ή ξυλόγλυπτο. Στο τέμπλο υπάρχουν τρεις θύρες. Η μεσαία λέγεται Ωραία Πύλη και κλείνει με τα βημόθυρα και το καταπέτασμα. Την Ωραία Πύλη την χρησιμοποιούν μόνο οι ιερείς σε ορισμένα σημεία των ιερών ακολουθιών.

Στο δυτικό μέρος του κυρίως ναού βρίσκονται τα προσκυνητάρια, δηλαδή ξυλόγλυπτοι ή μαρμάρινοι θρόνοι στους οποίους είναι τοποθετημένες ιερές εικόνες, κυρίως του τιμωμένου αγίου του ναού, τις οποίες προσκυνούν οι πιστοί μπαίνοντας στο ναό. Στο ίδιο μέρος υπάρχουν τα ειδικά μανουάλια – κηροπήγια στα οποία ανάβουν τα κεριά τους οι πιστοί. Τα κεριά συμβολίζουν την ψυχή μας, η οποία θα πρέπει να είναι καθαρή όπως το φως και να καίει σαν τη φωτιά από λαχτάρα για την ένωσή της με το Χριστό.

Άλλα χαρακτηριστικά αντικείμενα που συναντάμε εντός του κυρίως ναού είναι ο ιερός Επιτάφιος, ο οποίος βρίσκεται κορνιζαρισμένος συνήθως στον βορεινό τοίχο. Πρόκειται για το πολύτιμο χρυσοκέντητο ύφασμα, το οποίο παριστάνει την θεία Αποκαθήλωση και τοποθετείται την Μ. Παρασκευή στο ανθοστόλιστο ιερό κουβούκλιο για προσκύνηση.

ΙΕΡΟ ΒΗΜΑ ή ΑΓΙΟ ΒΗΜΑ

Το ιερό Βήμα καταλαμβάνει το ανατολικό άκρο του ναού. Ονομάζεται έτσι διότι βρίσκεται υψηλότερα από τον υπόλοιπο ναό, που οφείλεται σε επίδραση των ρωμαϊκών βασιλικών, οι οποίες ήταν υπερυψωμένες στο σημείο αυτό, από όπου ομιλούσαν οι ρήτορες των δικαστηρίων. Θεωρείται χώρος ιερός, επειδή εκεί τελούνται τα ιερά μυστήρια, με κορυφαίο το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Επιτρέπεται η είσοδος μόνο των κληρικών και για’ αυτό παλαιότερα ονομάζονταν άδυτον ή και άβατον. Στους βυζαντινούς χρόνους, στον μόνο λαϊκό, στον οποίο επιτρέπονταν ή είσοδος ήταν ο αυτοκράτορας, διότι θεωρούνταν ιερό πρόσωπο. Είναι το ιερότερο μέρος του ναού. 

Βρίσκεται πάντοτε προς τα ανατολικά για να θυμίζει τον νοητό ήλιο της δικαιοσύνης, δηλαδή τον Κύριο Ιησού Χριστό. Στο Ιερό μπαίνουν μόνο οι κληρικοί. Στο Ιερό Βήμα υπάρχει η Αγία Τράπεζα, πάνω στην οποία τελείται η αναίμακτη θυσία. Είναι ένα μαρμάρινο τραπέζι καλυμμένο με πολυτελές κάλυμμα, την ενδυτή. Στη βάση της Αγίας Τράπεζας, όταν εγκαινιάζεται ο ναός, τοποθετούνται λείψανα μαρτύρων. 

Επάνω στην Αγία Τράπεζα υπάρχει το Αρτοφόριο, το Ευαγγέλιο και δύο κηροπήγια. Στο αριστερό μέρος του Ιερού υπάρχει η Πρόθεση που είναι μία κόγχη ή ένα μαρμάρινο ή ξύλινο τραπέζι που χρησιμεύει για την προετοιμασία των Τιμίων Δώρων για τη Θεία Ευχαριστία. Στα δεξιά του Ιερού Βήματος βρίσκεται το σκευοφυλάκιο, χώρος φύλαξης των ιερών σκευών, αμφίων και καλυμμάτων.

ΟΡΟΛΟΓΙΑ-ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΜΟΝΑΣΤΙΚΩΝ ΙΔΡΥΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ

Μπαίνοντας στο ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ ακούμε από πολλούς διάφορους όρους, που μας φαίνονται γνωστοί αλλά στην πραγματικότητα δεν κατανοούμε την ακριβή έννοιά τους και τις διαφορές τους με άλλες όρους. Για παράδειγμα ακούμε συνεχώς να λένε μονές, σκήτες κλπ. Ποιες είναι μονές, και τι σημαίνει μονές? Αντίστοιχα πότε μία εγκατάσταση στο ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ είναι σκήτη? Τι διαφορές έχουν οι σκήτες από τις μονές? Τα κελιά? Άλλο κελιά και άλλο καλύβες? Τα καθίσματα τι είναι? Στην σημερινή ανάρτηση θα ασχοληθούμε με την ορολογία που χρησιμοποιείτε στο ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ, εξετάζοντας την κατηγοριοποίηση των φορέων της Αθωνικής χερσονήσου έτσι ώστε όταν λέμε κάτι, να ξέρουμε τι ακριβώς εννοούμε. Λοιπόν ξεκινάμε:

Καταρχήν το ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ σήμερα είναι ένα μοναστικό ίδρυμα το οποίο χωρίζεται σε έξι κατηγορίες: μοναστήρια, σκήτες, κελιά, καλύβες, καθίσματα και ερημητήρια. Θα αναφερθούμε σε κάθε κατηγορία ξεχωριστά έτσι ώστε να γνωρίζουμε τι ακριβώς σημαίνει, ποια είναι τα χαρακτηριστικά της και ποιες οι διαφορές της από τις άλλες.

ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ

Η ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ

Τα μοναστήρια στο ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ είναι είκοσι (20) και δεν μπορούν να αυξηθούν ή να μειωθούν. Δεκαεπτά από αυτά είναι Ελληνικά. Τα ελληνικά μοναστήρια στην αθωνική χερσόνησο είναι τα κάτωθι:

1. Μεγίστης Λαύρας
2. Βατοπεδίου
3. Ιβήρων
4. Αγίου Διονυσίου
5. Κουτλουμουσίου
6. Παντοκράτορος
7. Ξηροποτάμου
8. Δοχειαρίου
9. Καρακάλου
10. Φιλοθέου
11. Σίμωνος Πέτρας
12. Αγίου Παύλου
13. Σταυρονικίτα
14. Ξενοφώντος
15. Οσίου Γρηγορίου
16. Εσφιγμένου
17. Κωνσταμονίτου

Η ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΟΣΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

Επίσης έχουμε ένα ρώσικο μοναστήρι που είναι η μονή Αγίου Παντελεήμωνος, ένα Σέρβικο που είναι η μονή Χιλανδαρίου και τέλος ένα βουλγάρικο που είναι η μονή Ζωγράφου.

Από κτηριακής πλευράς τα μοναστήρια συνήθως περιβάλλονται από τετραώροφα κτίρια με πυργοειδή μορφή στα οποία τα κελιά των μοναχών τοποθετούνται σε διαφορετικά τμήματα. Εξωτερικά τα κτίρια έχουν μπαλκόνια.

Στα μοναστήρια κάθε μοναχός έχει ένα μικρό ορθογώνιο δωμάτιο με πολύ λίγα πράγματα μέσα σ’αυτό. Όλοι οι μοναχοί αρχικά πρέπει να ζήσουν σε μοναστήρια και στην συνέχεια μπορούν να πάνε σε άλλες κατηγορίες. Αποκτούν την ελληνική υπηκοότητα όταν είναι δόκιμοι ή όταν γίνονται μοναχοί, χωρίς άλλες διαδικασίες στο Άγιο Όρος.

Κάθε μονή περιβάλλεται από έναν ισχυρό τοίχο ο οποίος στο παρελθόν ήταν αρκετά ικανός για να παρέχει ασφαλή κατοίκηση. Στους τοίχους υπάρχουν πύργοι με πολεμίστρες. Τα μοναστήρια είναι όλα κοινοβιακά. Στα κοινόβια όλα είναι κοινά. Κτίρια, εργασία, φαγητό και προσευχή. Οι περισσότεροι ναοί των μοναστηριών που ονομάζονται καθολικά έχουν ένα ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ρυθμό που ονομάζεται Αγιορείτικος. 

Η ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝΟΣ (ΡΩΣΙΚΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ)

Η διοικητική εξουσία διεξάγεται από τον ηγούμενο ο οποίος είναι ο διά βίου πνευματικός πατέρας της μονής. Εκλέγεται από τους μοναχούς και παραμένει στην συγκεκριμένη θέση  για τουλάχιστον έξι χρόνια.

Τέλος το κάθε μοναστήρι έχει στην ευθύνη του μία γεωγραφική περιοχή. Έτσι η αθωνική χερσόνησος είναι χωρισμένη σε είκοσι (όσα και τα μοναστήρια) διοικητικές περιοχές.

ΣΚΗΤΕΣ

Η ΙΕΡΑ ΣΚΗΤΗ ΑΓΙΑΣ ΑΝΝΑΣ

Είναι ομάδες μονοκατοικιών που έχουν ιδρυθεί σε μια περιοχή που ανήκει διοικητικά σε κάποιο μοναστήρι. Η ίδρυση της σκήτης γίνεται με απόφαση που ονομάζεται πράξη της Μονής στην οποία υπάγεται διοικητικά η περιοχή στην οποία βρίσκεται η σκήτη και επικυρώνεται με διάταγμα του Πατριαρχείου. Ο αριθμός των μοναχών της σκήτης έχει καθοριστεί από την Πράξη Ίδρυσης που έχει εκδώσει η μονή. Η ρύθμιση των εσωτερικών εργασιών κα της λειτουργίας της σκήτης εγκρίνεται από το μοναστήρι. Οι Σκήτες είναι ειδικές ή κοινοβιακές. Οι ειδικές είναι ένας αριθμός από καλύβες γύρω από έναν κύριο ναό που ονομάζεται «Κυριακό». Οι κοινοβιακές λειτουργούν όπως τα μοναστήρια, δηλαδή όλα είναι κοινά, από το φαγητό εώς και την προσευχή.

Κάθε κελί που διαμένουν μοναχοί και ανήκει σε κάποια σκήτη έχει δικό του πολύ μικρό ναό εκτός από τον κοινό ναό (το Κυριακό). Ούτως ή άλλως, όλοι οι μοναχοί τις Κυριακές και τις αργίες, εκκλησιάζονται όλοι μαζί στο Κυριακό, ενώ κατά τη διάρκεια των υπόλοιπων ημερών διατελούν την προσευχή στο δικό τους κελί. Ο επικεφαλής της σκήτης ονομάζεται Δίκαιος και εκλέγεται από τους μεγαλύτερους μοναχούς των κελιών, για ένα έτος. Ασχολείται με θέματα όπως η φροντίδα της φιλοξενίας των προσκυνητών καθώς και η εκτέλεση των πνευματικών υπηρεσιών στο Κυριακό. Αντιπροσωπεύει επίσης τη σκήτη όπου χρειάζεται.

Στις κοινοβιακές σκήτες ο Δίκαιος ονομάζεται ηγούμενος, και αυτός ο τίτλος τον ακολουθεί μέχρι το θάνατό του. Η εκλογή του εγκρίνεται από το μοναστήρι. Τα κτίσματά των κοινοβιακών σκητών μοιάζουν πολύ με αυτά των μοναστηριών, αλλά δεν μπορούν ποτέ να γίνουν μοναστήρια. Σήμερα στο Άγιο Όρος υπάρχουν συνολικά 12 σκήτες. Αυτές είναι:

Καταρχήν οι κοινοβιακές είναι τέσσερις.

1. Η Σκήτη του Προφήτη Ηλία που ήταν παλαιότερα ρωσική και σήμερα είναι ελληνική, υπάγεται στη Μονή Παντοκράτορος.
2. Η Σκήτη Τιμίου Προδρόμου που είναι ρουμανική, και υπάγεται στη Μονή Μεγίστης Λαύρας.
3. Η Σκήτη Αγίου Ανδρέα, λέγεται και Σεράι, ήταν ρωσική ενώ σήμερα είναι ελληνική κσι υπάγεται στη Μονή Βατοπεδίου.
4. Η Σκήτη της Θεοτόκου ή Βογορόδιτσα που είναι ρωσική, και υπάγεται στη Μονή Αγίου Παντελεήμονος.

Η ΙΕΡΑ ΣΚΗΤΗ ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΕΑ

Οι υπόλοιπες ιδιόρρυθμες είναι οχτώ.

1. Η Σκήτη Ευαγγελισμού της Θεοτόκου ή Ξενοφωντική Σκήτη, που υπάγεται στη Μονή Ξενοφώντος.
2. Η Νέα Σκήτη ή Σκήτη του Πύργου, που υπάγεται στη Μονή Αγίου Παύλου.
3. Η Σκήτη Αγίας Άννας που υπάγεται στη Μονή Μεγίστης Λαύρας.
4. Η Σκήτη Αγίας Τριάδος ή Σκήτη Καυσοκαλυβίων, που υπάγεται επίσης στη Μονή Μεγίστης Λαύρας.
5. Η Σκήτη Αγίου Δημητρίου ή Λακκοσκήτη, που είναι ρουμάνικη και υπάγεται στη Μονή Αγίου Παύλου.
6. Η Σκήτη Τιμίου Προδρόμου, που υπάγεται στη Μονή Ιβήρων.
7. Η Σκήτη Αγίου Παντελεήμονος, που υπάγεται στη Μονή Κουτλουμουσίου.
8. Η Σκήτη Αγίου Δημητρίου, που υπάγεται στη Μονή Βατοπεδίου.

ΚΕΛΙΑ

ΙΕΡΟ ΚΕΛΙ ΑΓΙΟΥ ΜΑΡΟΥΔΑ

Τα κελιά του Αγίου Όρους είναι ιδρύματα με έναν ναό και ένα κτίριο που αποτελείται από κελιά και βοηθητικούς χώρους. Ο επικεφαλής του κελιού ονομάζεται γέροντας και οι υπόλοιποι είναι οι υπάλληλοί του. Ο αριθμός των μοναχών δεν μπορεί να είναι πάνω από εννέα σε κάθε κελί. Αυτοεξυπηρετούνται, καλλιεργώντας ένα μικρό κομμάτι γης, ζωγραφίζοντας και σμιλεύοντας το ξύλο για να σχηματίσουν εικόνες, δημιουργώντας θυμιάματα και κομποσχοίνια.

ΙΕΡΟ ΚΕΛΙ ΑΓΙΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ

ΚΑΛΥΒΙΑ

ΚΑΛΥΒΑ ΤΗς ΛΑΚΟΣΚΗΤΗΣ

Οι καλύβες είναι μικρές και απομονωμένες κατοικίες για δύο ή τρεις μοναχούς που τους έχουν δώσει να μείνουν από τη μονή στην οποία ανήκει η περιοχή. Οι μοναχοί στις καλύβες αυτοεξυπηρετούνται με τις χειροτεχνίες τους.

ΚΑΛΥΒΑ ΤΗς ΛΑΚΟΣΚΗΤΗΣ

ΚΑΘΙΣΜΑΤΑ

Τα καθίσματα είναι μικρές καλύβες με ένα μοναχό. Η μονή παραχωρεί τη θέση στον μοναχό. Ζει εκεί για πάντα και παίρνει από το μοναστήρι μόνο το απολύτως απαραίτητο φαγητό.

ΕΡΗΜΗΤΗΡΙΑ

Τα ερημητήρια είναι μικρά καθίσματα στα οποία μένουν οι λεγόμενοι ασκητές. Βρίσκονται σε εγκαταλελειμμένα και ιερά μέρη, μερικές φορές σε βράχους και δυσπρόσιτες κορυφές και μερικές φορές σε σπηλιές και σχισμές των βράχων όπου οι μοναχοί εγκαθιστούν τα απρόσιτα καταφύγια τους. Ζουν εκεί νηστεύοντας, με αγρυπνίες και ατελείωτες προσευχές, μελετώντας τη Διαθήκη και το φαινόμενο του θανάτου.

Όλες οι εγκαταστάσεις του Αγίου Όρους λειτουργούν σύμφωνα με το βυζαντινό σύστημα των είκοσι τεσσάρων ωρών και σύμφωνα με το ιουλιανό ημερολόγιο. Στη δύση του ήλιου, η ώρα στο Άθω είναι 12:00 όλες τις εποχές, με εξαίρεση τη μονή Ιβήρων, όπου η ώρα είναι 12:00 όταν ο ήλιος ανατέλει. Τους επόμενους μήνες θα κάνουμε αναρτήσεις με αναλυτικές παρουσιάσεις για κάθε κατηγορία ιδρυμάτων στο ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ.