ΜΕΡΗ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΝΑΟΥ 2ο ΜΕΡΟΣ

Στην παρουσίαση για τα μέρη του ορθόδοξου ναού στην προηγούμενη ανάρτηση με την επωνυμία «ΜΕΡΗ ΤΩΝ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΝΑΩΝ 1^ο ΜΕΡΟΣ» σας παρουσιάσαμε σε συντομία τα τρία μέρη στα οποία είναι χωρισμένη μία ορθόδοξη εκκλησία. Θα ήταν μεγάλη παράλειψη να μην αναφερόμασταν και σε κάποια άλλα επιμέρους θέματα που έχουν σχέση με την χωροταξία της εκκλησίας και είναι εξίσου σημαντικά. Αυτά είναι ο αύλειος χώρος, η εικονογράφηση της εκκλησίας και η σημασιολογία των μερών του ναού. Όταν λέμε «αύλειος χώρος» πρόκειται για ένα επίσης σημαντικό τμήμα ενός ορθόδοξου ναού, που όμως δεν βρίσκεται εντός της εκκλησίας (για αυτό και δεν αναφέρεται ως μέρος της) αλλά έξω από αυτήν, και πιο συγκεκριμένα ο χώρος που την περιβάλει. Με τον όρο εικονογράφηση εννοούμε τις αγιογραφίες με τις οποίες είναι διακοσμημένη η εκκλησία, που δεν είναι όμως ένα απλό στοιχείο διακόσμησης αλλά πολλά περισσότερα πράγματα. Τέλος με την σημασιολογία εννοούμε τον συμβολισμό στην παράδοση και ιστορία που έχει το κάθε τι στο εσωτερικό της εκκλησίας. Ας τα δούμε λίγο πιο αναλυτικά:

ΑΥΛΕΙΟΣ ΧΩΡΟΣ

Ο αύλειος χώρος μπροστά και γύρω από το ναό έχει μεγάλη χρησιμότητα. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που πολλές ιερές τελετές γίνονται στο χώρο αυτό, όπως η τελετή της Αναστάσεως, η τελετή του Μεγάλου Αγιασμού των Θεοφανίων, η τελετή των ιερών εικόνων την Κυριακή της Ορθοδοξίας κ.α. 

Για τις τελετές αυτές υπάρχουν σε πολλούς ναούς μόνιμες σκεπασμένες εξέδρες καθώς και φιάλη για την τελετή του Μεγάλου Αγιασμού.

Στον αύλειο χώρο βρίσκεται και το κωδωνοστάσιο. 

Πρόκειται για τον ψηλό πύργο, που τις περισσότερες φορές είναι ενωμένος με το κτήριο του ναό. 

Οι καμπάνες καλούν τους πιστούς να προσέλθουν στην Εκκλησία. Έχουν πάρει την ονομασία τους από την Καμπανία, περιοχή της Ιταλίας, στην οποία πρωτοκατασκευάστηκαν. Συμβολίζουν δε τις σάλπιγγες των αγγέλων για εγρήγορση.

Οι ευρύχωροι και περιποιημένοι περίβολοι των ιερών ναών είναι επίσης τόποι συνάντησης και αναψυχής των ενοριτών. Αυτό είναι δείγμα ότι ο ναός παίζει ευρύτερο ρόλο στη ζωή των πιστών της ενορίας. Παλιότερα στα χωριά μας στον προαύλιο χώρο του ναού γινόταν τα ονομαστά πανηγύρια προς τιμήν του εορταζόμενου αγίου στον οποίο ήταν αφιερωμένος ο ναός.

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ

Εκτός από την αισθητική χρησιμότητά της για λόγους διακόσμησης η εικόνα στην Εκκλησία διαδραματίζει ένα σπουδαίο ποιμαντικό ρόλο. Μια λαϊκή ρήση λέει πως όσο αξίζει μια εικόνα δεν αξίζουν χίλιες λέξεις. Έτσι η χριστιανική ζωγραφική λειτουργεί στην Εκκλησία ως το βιβλίο των αγραμμάτων πιστών, σύμφωνα, με τον Ιωάννη τον Δαμασκηνό. Η υπέροχη βυζαντινή εικονογραφία με τις άπειρες αφαιρετικές της παραστάσεις, οδηγεί τον πιστό στη σφαίρα του υπεραισθητού και σε υψηλές θεωρήσεις. Οι βυζαντινοί ναοί είναι στολισμένοι από πλήθος εικονογραφικών παραστάσεων τις οποίες οι ειδικοί τις έχουν κατατάξει σε ομάδες, τις οποίες ονομάζουμε εικονογραφικούς κύκλους.

Οι εικονογραφικοί κύκλοι είναι:

α) Δογματικός κύκλος που περιλαμβάνει τις παραστάσεις:

1. Του Ιησού ως διδασκάλου στην κεντρική είσοδο του κυρίως ναού
2. Του Παντοκράτορα του τρούλου, ο οποίος περιστοιχίζεται από ουράνιες δυνάμεις
3. Των προφητών ανάμεσα στα παράθυρα του τυμπάνου του τρούλου, οι οποίοι ανήγγειλαν τον Ιησού ως Μεσσία
4. Των τεσσάρων Ευαγγελιστών στα σφαιρικά τρίγωνα του τρούλου, οι οποίοι διέδωσαν το λόγο του Χριστού
5. Της Πλατυτέρας στην κόγχη του ιερού ένθρονη με τον Ιησού βρέφος στην αγκαλιά Της, ως η γέφυρα που ένωσε τη γη με τον ουρανό
6. Της Αγίας Τριάδος με την συμβολική παράσταση της φιλοξενίας του Αβραάμ, πάνω στο ημικύκλιο του ιερού
7. Την Ετοιμασία του Θρόνου πάνω στον οποίο υπάρχει το Ευαγγέλιο και το ’γιο Πνεύμα ως περιστερά, κάτω από την Αγία Τριάδα, όπου συμβολίζεται η Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου.

β) Λειτουργικός κύκλος που περιλαμβάνει τις παραστάσεις στο χώρο του ιερού βήματος εικονίζονται:

1. Η Θεία Λειτουργία, την οποία τελούν άγγελοι στον ουρανό
2. Η Μετάληψη των Αποστόλων από το Χριστό
3. Οι μορφές των Μεγάλων Ιεραρχών, κάτω από την Πλατυτέρα στη κόγχη (Μ. Βασιλείου, Ι. Χρυσοστόμου, Γρηγορίου Θεολόγου, Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Μ. Αθανασίου κ.α.), οι οποίοι κρατούν λειτουργικά ειλητάρια.

γ) Ιστορικός κύκλος που περιλαμβάνει τις παραστάσεις στις καμάρες και στους τοίχους του κυρίως ναού ζωγραφίζονται παραστάσεις από την ιστορία της Εκκλησίας:

1. Σκηνές από τη ζωή του Χριστού, (Γέννηση, Βάπτιση, Σταύρωση, Ανάσταση, Ανάληψη), σκηνές θαυμάτων
2. Σκηνές από τη ζωή της Θεοτόκου, (Γέννηση, Εισόδια, Κοίμηση)
3. Σκηνές από τη ζωή των Αγίων, (μαρτύρια, θαύματα), κλπ.
4. Προσωπογραφίες Αγίων ανδρών (νότιος τοίχος) και γυναικών (βόρειος τοίχος). Σε αυτόν τον εικονογραφικό κύκλο ανήκουν και οι εικόνες του τέμπλου. Αριστερά της Ωραίας Πύλης εικονίζεται ο Δεσπότης Χριστός, περιβεβλημένος με όλη Του τη δόξα. Δεξιά της Ωραίας Πύλης εικονίζεται η Θεοτόκος με τον Κύριο στις άχραντες αγκάλες Της, η Οποία ως η στοργική μητέρα του κόσμου, δέεται για τους πιστούς. Δεξιά του Κυρίου εικονίζεται ο τίμιος Πρόδρομος. Δεξιά της Θεοτόκου ο τιμώμενος άγιος του ναού ή η παράσταση Δεσποτικής ή Θεομητορικής εορτής στην οποία είναι αφιρεωμένος ο ναός Στο πάνω μέρος του τέμπλου εικονίζονται σκηνές από την επίγεια ζωή του Κυρίου (Δωδεκάορτο) και οι μορφές των αποστόλων και άλλων επιφανών αγίων.

ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΑΟΥ

Όπως αναφέραμε και στην αρχή ο ναός επιτελεί ένα σημαντικότατο ρόλο στη ζωή της Εκκλησίας. Είναι γενικά πολύ στενά συνδεδεμένος με τη ζωή της Εκκλησίας. Εκτός από αυτό όμως η σημασία του ναού για τους πιστούς έχει και βαθύτερες συμβολικές προεκτάσεις. Η τεράστια σημασία που έχει για τη ζωή της Εκκλησίας έδωσε την αφορμή για σημαντικούς συμβολισμούς, χρήσιμους για την αναγωγή του πιστού σε υψηλές υπεραισθητές εμπειρίες.

Ο ορθόδοξος ναός είναι μια μικρογραφία του σύμπαντος κόσμου (ορατού και αοράτου). Ας δούμε τους συμβολισμούς που έχει κάθε σημείο του ορθόδοξου ναού λίγο πιο αναλυτικά:

ΤΡΟΥΛΟΣ

Ο τρούλος συμβολίζει τον ουρανό και για αυτό εικονίζεται σε αυτόν ο Παντοκράτωρ Χριστός, ως ο μόνος κυρίαρχος των πάντων, σε τεράστιο πλάνο, εκφράζοντας έτσι πληρότητά Του και την παρουσία Του σε ολόκληρο τον κόσμο. 

Μαζί Του στον ουρανό υπάρχουν οι άγγελοι, οι προφήτες, οι απόστολοι και οι άγιοι. Αυτοί αποτελούν το μέρος της Εκκλησίας του Χριστού, το οποίο απολαμβάνει τη θεία μακαριότητα, υμνεί ακατάπαυστα το Θεό και δέεται για το στρατευόμενο επί γης μέρος της Εκκλησίας. Τα κανδήλια και οι πολυέλαιοι συμβολίζουν τα άστρα του ουράνιου θόλου.

ΑΓΙΟ ΒΗΜΑ

Το άγιο Βήμα συμβολίζει τον Παράδεισο, μέσα στον οποίο τελείται ακατάπαυτα η ουράνια Θεία Λειτουργία, με λειτουργούς τους αγγέλους. Η αγία Τράπεζα συμβολίζει το Θρόνο του Εσφαγμένου Αρνίου. Οι ιερείς συμβολίζουν τους αγίους αγγέλους, τα λειτουργικά πνεύματα του Θεού, για αυτό θα πρέπει να είναι άμεμπτοι και άγιοι, όπως εκείνοι. Τα ιερά τους άμφια έχουν και αυτά το συμβολισμό τους. Η λαμπρότητα και η καθαρότητά τους συμβολίζουν την ιερατική χάρη, που είναι ενδεδυμένοι.

ΔΑΠΕΔΟ ΝΑΟΥ

Η γη συμβολίζεται από το δαπέδο του ναού. Εκεί στέκονται οι πιστοί, οι οποίοι απαρτίζουν την επί γης στρατευόμενη Ε

κκλησία και ατενίζουν τον ουρανό (βλέποντας τον θόλο), τον Παράδεισο (βλέποντας το ιερό βήμα) και τους εικονιζόμενος αγίους. Εκεί ενώνονται με το άλλο μέρος της Εκκλησίας τη θριαμβεύουσα. Ζητούν από αυτή συμπαράσταση και δύναμη για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες της ζωής και να ολοκληρώσουν με επιτυχία το δρόμο του επίγειου βίου. Μέσω των ιερών μυστηρίων προγεύονται τα μέλλοντα ουράνια αγαθά.