ΚΑΜΠΑΝΑ

Ποια είναι η πιο συχνή ειδοποίηση που ακούμε στις ορθόδοξες χώρες για μία επικείμενη τελετή που ξεκινά σε λίγα λεπτά? Και μάλιστα οι περισσότεροι από εμάς την έχουμε συνηθίσει τόσο πολύ που όταν την ακούμε απλά την αγνοούμε? Το χτύπημα της καμπάνας από μία γειτονική εκκλησία……Ας δούμε κάποιες ιστορικές και τεχνικές λεπτομέρειες για αυτήν που μπορέσαμε να συλλέξουμε από το INTERNET.

ΚΑΜΠΑΝΑ

Η καμπάνα είναι ένα μουσικό όργανο, και πιο συγκεκριμένα ανήκει στην κατηγορία των ιδιόφωνων άμεσης κρούσης που ήταν γνωστά από την αρχαιότητα. Στα ιδιόφωνα ανήκουν τα μουσικά όργανα η ηχοπαραγωγή των οποίων οφείλεται στην δόνηση του σώματος τους αυτού καθαυτού. Μάλιστα όταν η δόνηση όπως στις καμπάνες προκαλείται μέσω της άμεσης κρούσης αυτών , είτε με κάποιο άλλο αντικείμενο τότε ανήκουν στην υποκατηγορία της άμεσης κρούσης ιδιοφώνων. Από κατασκευαστικής πλευράς είναι μία μεταλλική θολωτή κατασκευή συνήθως από μπρούντζο η οποία όταν δονείται παράγει ήχο.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΜΠΑΝΑΣ

Οι πρώτες αναφορές για τις καμπάνες έρχονται από την Κίνα, όπου η χρήση της καμπάνας είναι γνωστή πολύ πριν από το 1000 π.Χ. Στην Βίβλο στο δεύτερο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης "Έξοδος" στο κεφάλαιο 28 υπάρχει αναφορά για καμπάνα. Πιο συγκεκριμένα ο  Μωυσής με εντολή του Θεού κατασκευάζει για τον αρχιερέα Ααρών κατάλληλη στολή η οποία θα φέρει καμπανάκια για να ιερουργήσει στην Σκηνή του Μαρτυρίου.  Αναφορές έχουμε επίσης από την αρχαία εποχή, από τους λαούς της Μεσογείου για την εμφάνιση τεμαχίων μετάλλου τα οποία κρούονταν με μεταλλική ή ξύλινη ράβδο στις διάφορες τελετές και συναθροίσεις με σκοπό την συγκέντρωση του λαού. Η χρήση τους ήταν παρόμοια με αυτή του γνωστού μας σήμερα σήμαντρου. Η χρήση των καμπανών για λειτουργική χρήση στην Δυτική Εκκλησία εισήχθη επί Πάπα Ρώμης Σαβινιανού το 604 μ.Χ. Από τον Η΄αιώνα στο Βυζάντιο ήταν σε χρήση στους Χριστιανικούς ναούς, μια χονδροειδής κατασκευή τύπου καμπάνας. Οι χρονογράφοι του Βυζαντίου θεωρούν, ότι οι καμπάνες συγκαταλέγονται στα ιερά σκεύη της Εκκλησίας από τον Θ΄ αιώνα, όταν ο Δούκας της Βενετίας Ούρσος χάρισε στον Αυτοκράτορα του Βυζαντίου, δώδεκα μεγάλες καμπάνες σαν ανταπόδοση τιμητικού αξιώματος που έλαβε για την κατατρόπωση των Αράβων στην Δαλματία.

ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΗΣ ΚΑΜΠΑΝΑΣ

Η κύρια αποστολή της καμπάνας είναι η μεταφορά μηνύματος. Τοποθετημένες ψηλά στα κωδωνοστάσια και στα παρατηρητήρια των φρουρίων για να ακούγεται ο ήχος τους σε μεγαλύτερη απόσταση μεταφέρουν ανάλογα με τον παλμό τους, ειδοποιήσεις κινδύνου, συγκέντρωσης, χαράς, λύπης κ.α. Διαδεδομένη υπήρξε η χρησιμοποίηση της στους μεσαιωνικούς και μετέπειτα χρόνους στα ρολόγια των πόλεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το ρολόι Μπιγκ Μπεν στο Λονδίνο.

Καμπάνες συναντούμε στις πύλες των Ινδουιστικών και Βουδιστικών ναών της Ασίας.

Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΜΠΑΝΑΣ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ

1. Η χρήση δηλαδή το χτύπημα στην ορθόδοξη εκκλησίατων καμπανών γίνεται στις εξής περιπτώσεις:
2. Έναρξη Εσπερινού, Όρθρου και Θείας Λειτουργίας.
3. Έξοδος και επάνοδος Λιτανείας στο Ναό.
4. Εκδήλωση πένθους της Εκκλησίας, όπως για Τα Άγια Πάθη ή θάνατο και κηδεία Ιεράρχου.
5. Υποδοχή Επισκόπου.
6. Αναγγελία θανάτου Ορθοδόξου Χριστιανού και άλλες Εκκλησιαστικές αιτίες.
7. για αναγγελία κοσμικών και ταυτόχρονα εκκλησιαστικών γεγονότων, όπως νίκες του στρατού υπέρ πίστεως και πατρίδος. Τέτοιες κωδωνοκρουσίες έγιναν κατά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης την 26η Οκτωβρίου 1912 και κατά την κατάληψη της Κορυτσάς την 22 Νοεμβ. 1940.
8. Καθαρώς κοσμικά γεγονότα, όπως σήμανση του μεσημεριού, εορτασμό πολιτικών γεγονότων, σύγκληση κοινοτικών αρχών
9. για πυρκαγιά ή άλλες περιπτώσεις ανάγκης
10. άλλες κοσμικές εκδηλώσεις που δεν απάδουν από τα Εκκλησιαστικά ήθη.
11. Τον καθήκον κρούσης των καμπανών έχουν διάφορα πρόσωπα ανάλογα με τις Εκκλησιαστικές παραδόσεις.

ΕΙΔΗ ΚΑΜΠΑΝΑΣ

1. Καμπανίτσα χειρός: Εμφανίζεται κατά τον 12ο αιώνα στις πόλεις της Ευρώπης. Χρησιμοποιείτο από τους κήρυκες για την γνωστοποίηση διοικητικών θεμάτων καθώς και από τους περιφερόμενους ζητιάνους.
2. Σωληνωτές καμπάνες (tubular bells): Εμφανίζονται περίπου τον 19ο αιώνα στον ευρωπαϊκό χώρο. Πρόκειται για διαμορφωμένους μεταλλικούς σωλήνες οι οποίοι μπορούν να παράγουν ήχο παρόμοιο της καμπάνας. Χρησιμοποιήθηκαν σαν καμπάνες ρολογιών και από τον 20ο αιώνα αποτελούν όργανο στην συμφωνική ορχήστρα.

ΠΟΤΕ ΟΡΙΖΕΙ Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΕ ΜΙΑ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΝΑ ΧΤΥΠΑ Η ΚΑΜΠΑΝΑ

Σε χειρόγραφα Τυπικά βρίσκουμε οδηγίες για την κρούση των καμπανών ανάλογα με την εορτή.  Έτσι καθορίζεται εκτός των άλλων και το «πότε δει σημαίνειν δια των κωδώνων», εις πόσας «στάσεις» και με πόσους κώδωνες. Από τον κτύπο των καμπανώνμπορεί να καταλάβει  ο πιστός το βαθμό σπουδαιότητας κάθε εορτής και την ώρα ενάρξεως της ακολουθίας. Αυτό σήμερα μπορεί να μην φαντάζει σπουδαίο αλλά σε παλαιότερες εποχές που τα ημερολόγια και τα ωρολόγια δεν ήταν κτήμα του καθενός οι χτύποι της καμπάνας έπαιζαν πολύ σπουδαίο ρόλο.

Αυτό γίνεται, κάπως όμως ακανόνιστα και αμελέτητα, και μέχρι σήμερα. Στα μοναστήρια υπάρχουν αντιθέτως πολλών ειδών σήμαντρα και καμπάνες και ο τρόπος και ο χρόνος της κρούσεώς των, είναι αρκετά πολύπλοκος και καθορίζεται ακριβώς από τα επί μέρους τυπικά της κάθε μιας μονής, δεν υπάρχει δηλαδή ένας ενιαίος κανόνας.

Στους ενοριακούς ναούς  η καμπάνα κτυπά ακριβώς πριν αρχίσει  κάθε ακολουθία, για να ειδοποιηθούν σχετικά οι πιστοί. Κτυπά δηλαδή πριν από τον εσπερινό, πριν από τον όρθρο και πριν από τη θεία λειτουργία. Όταν μία ακολουθία επισυνάπτεται σε μία άλλη, πάλι κτυπά η καμπάνα περί το τέλος της προηγουμένης. Για παράδειγμα στο τέλος των ωρών για να αρχίσει ο εσπερινός με την Προηγιασμένη, στο τέλος των μεγάλων ωρών για να αρχίσει η ακολουθία του εσπερινού και της λειτουργίας του Μεγάλου Βασιλείου τις παραμονές των Χριστουγέννων και των Θεοφανείων, ή του μεγάλου εσπερινού της Μεγάλης Παρασκευής, στο τέλος της λειτουργίας για την επικειμένη έναρξη της ακολουθίας της γονυκλισίας της Πεντηκοστής ή του μεγάλου αγιασμού ή της δοξολογίας της εθνικής εορτής . Έτσι πληροφορούνται οι πιστοί για την επικειμένη έναρξη της ακολουθίας και καλούνται να προσέλθουν σ’ αυτήν. Δυσκολία παρουσιάζει μόνο το κτύπημα της καμπάνας κατά την ακολουθία του όρθρου, που γίνεται συνδεδεμένος με την θεία λειτουργία. Καθώς  θα πρέπει να κτυπά τρεις φορές η καμπάνα, δηλαδή στην αρχή του όρθρου, στις καταβασίες και στην δοξολογία.

Εκτός όμως από τον πρακτικό αυτόν σκοπό που είναι η πρόσκληση των πιστών, οι καμπάνες κρούονται είτε για να εκδηλώσουν την χαρά της Εκκλησίας, είτε την λύπη της, είτε για να συνοδεύσουν με τους χαρμοσύνους ή πενθίμους ήχους τις ιερές λιτανείες. Στην περίπτωση της χαράς θα πρέπει να περιλάβουμε την χαρμόσυνο κρούση ταυτόχρονα  όλων των καμπανών κατά την ακολουθία της αναστάσεως και ποιο συγκεκριμένα κατά την ψαλμωδία του «Χριστός ανέστη», που πάλι όμως μπορεί να συνδεθή με την έναρξη της ακολουθίας του όρθρου του Πάσχα. Στις περιπτώσεις της λύπης είναι η πένθιμη κρούση των καμπανών κατά την Μεγάλη Παρασκευή και τις νεκρώσιμες ακολουθίες. Στην περίπτωση των λιτανειών  την κωδωνοκρουσία κατά την περιφορά των εικόνων γύρω από τους ναούς ή του επιταφίου κατά την ακολουθία του όρθρου του Μεγάλου Σαββάτου.

ΠΗΓΕΣ:

WIKIPEDIA/KAΜΠΑΝΑ

ΒΙΒΛΙΟ Μ.ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ: ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΕ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΕΣ ΑΠΟΡΙΕΣ